?Als ik vertel over de oorlog in Azië begin ik altijd op nul'

De Tweede Wereldoorlog eiste meer slachtoffers in Nederlands-Indië dan in Nederland zelf. Alleen dat al rechtvaardigt het monument in Park Eekhout vindt de Stichting Monument Indië Zwolle. Wat dit gedenkteken extra bijzonder maakt is dat het ons ook herinnert aan de slachtoffers van de latere Indonesische Revolutie en gevechten in Nieuw-Guinea. Dat maakt het enig in zijn soort. Nu het bijna 70 jaar geleden is dat Japan zich overgaf, is het ook een logisch vertrekpunt voor een serie verhalen over Nederlands-Indië.

Aflevering 1: Een interview met pleitbezorger Ted Hielckert van het monument en Jeffrey Satoor de Rootas.

?Kijk eens goed bij jullie op de loonlijst. Ik weet zeker dat er werknemers zijn met roots in Nederlands-Indië.? Even is het stil aan de andere kant van de lijn. Waarna de pr-man van Scania Fabers zegt dat hijzelf heeft gediend als veteraan in Nieuw-Guinea. Waarop Ted Hielckert heel ad rem antwoordt: ?Mooi, dan doe ik het ook voor jou.?

Bovenstaande anekdote is inmiddels een kwart eeuw oud. De context? Hielckert zamelt op dat moment geld in als ijveraar voor een apart monument in Zwolle. Eentje die de slachtoffers herdenkt van de Tweede Wereldoorlog in Indië, het bloedvergieten tijdens de Bersiap en gevechten in Nieuw-Guinea. De gemeente Zwolle wil slechts een deel van het geld betalen. Tienduizenden guldens moeten worden opgehoest door de Stichting Monument Indië Zwolle. Bij Scania Fabers zijn de sponsorgelden echter al verdeeld als Hielckert belt. Gepokt en gemazeld als hij is, speelt Hielckert in op de aloude banden die er nog steeds zijn tussen Nederland en haar oude kolonie, ooit 's werelds grootste. Scania Fabers gaat overstag met 5.000 gulden. De banken SNS en ING volgen. Wat niemand zo snel voor mogelijk hield, lukt Hielckert in veertien dagen tijd. Missie geslaagd.

Verzwegen

Toch is de (na)oorlog(se) ellende in Nederlands-Indië, het huidige Indonesië, een veel verzwegen onderwerp weet de Zwollenaar die al tal van gastlessen heeft verzorgd in de hoogste klassen van het basisonderwijs en de laagte van het voortgezet. ?Een enkele uitzondering daargelaten begin ik altijd op nul als ik vertel over de oorlog in Azië. Telkens weer blijkt echter hoeveel Nederlanders banden onderhouden met Indië. Dan komen kinderen als ze het er thuis over hebben gehad terug op school met foto's of een medaille die nog in de familie zijn.?

Jeffrey Satoor de Rootas kan het beamen, de oorlog in Indië is een ondergeschoven kindje. Dat terwijl tijdens de Tweede Wereldoorlog in de ?paradijselijke gordel van smaragd' veel meer slachtoffers vielen dan in Nederland zelf. Familie van Satoor de Rootas zat in een Jappenkamp. Het leven voor hen was verschrikkelijk, maar dat gold ook voor de zogenoemde buitenkampers. Hielckert maakte als kind in Semarang onder meer mee hoe het bevrijdingsleger van de Engelsen de stad beschoot ? ?angstaanjagend was dat' ? en zag voor zijn eigen ogen hoe acht naakte vrouwen door Japanners werden vermoord. ?Ik heb dingen gezien die een kind nooit mag zien. Een volwassene overigens evenmin.?

Naast de persoonlijke verhalen zijn er de duizelingwekkende getallen. De grootste zeeslag ooit vond plaats in de Javazee en de doden die vielen tijdens de aanleg van de Birmaspoorweg mogen nooit worden vergeten benadrukken de twee. De Indonesische Revolutie na de oorlog - een periode waarin niet duidelijk was wie er de baas was in het land ? was ronduit intimiderend en eiste zijn tol. Het waren nota bene de Japanners als oude bezetter en beul die nu in de kampen de Indo-Europeanen (zij die Europese voorouders hadden en dus niet zuiver Indisch waren in de ogen van de nieuwe orde) moesten beschermen. Dat op last van de Engelsen die, hoe ironisch, zelf de oude kolonisator van India waren.

Het gezin Hielckert zou na de oorlog naar Nederland vertrekken. Zijn vader, een erg intelligente man, moest helemaal opnieuw beginnen. De revolutionairen hadden hem zijn bezittingen afgenomen en in Nederland bleken zijn diploma's niet geldig. Zelf zou Hielckert-junior terugkeren als dienstplichtig militair bij de interventies in Nieuw-Genua

Als ooggetuige en slachtoffer van de oorlog, de Bersiap en militair in Nieuw-Genua belichaamt Hielckert alle drie de groepen die worden herdacht tijdens de herdenking op 15 augustus. De capitulatie van Japan betekende niet het einde van de ellende in Indië. Het monument in Park Eekhout doet recht aan dat feit door allen te herdenken. Vanzelfsprekend is dat echter allerminst weet Hielckert. ?Het monument is enig in zijn soort. Nergens herdenken we zoals in Zwolle.? Herdenkingen die steeds beter worden bezocht constateert Satoor de Rootas: ?Er zit een opgaande lijn in. Dat vind ik heel positief.?

Ook in de rest van Nederland is er meer aandacht voor Nederlands-Indië. ?Misschien komt het wel omdat we nu met Mark Rutte een premier hebben met Indische wortels?, denkt Hielckert hardop.

In de geschiedenisboekjes hebben we het echter nog steeds vooral over de VOC, de glorietijd van Nederland als kolonisator, vult Satoor de Rootas hem aan. ?De oorlog, daar hebben we het liever niet over.? Niet dat de VOC vandaag de dag zo'n goede naam heeft als handelsonderneming. Het huidige Indonesië was een melkkoe weet Satoor de Rootas. ?Ik ben er overigens van overtuigd dat als de VN Nederland nooit had gedwongen Indië af te staan het nog steeds een wingewest was geweest.?

?In zekere zin heeft Nederland er nog steeds profijt van?, meent Hielckert. ?Grote multinationals als Shell vinden er hun oorsprong.? Een positief gevolg van de Tweede Wereldoorlog, hoe absurd het woord positief in dit verband ook mag klinken, is volgens Hielckert dat men is gaan inzien dat de uitbuiting in koloniën niet kan. ?Oorlog leidt doorgaans alleen tot ellende. Laat dit besef dat er uit voorkomt nu een uitzondering zijn.?

Overigens heeft Hielckert de Indonesische Revolutie als gevaarlijker ervaren dan de oorlog zelf. ?Ik herinner mij nog goed de straat in Semarang waarin we tijdens de Tweede Wereldoorlog woonden. Met een stuk of zeven gezinnen met moeders en zonder vader zaten we bij elkaar. Dat had wel iets intiems. Je had je vrienden altijd dichtbij. Tijdens de Bersiap voelde ik echt vijandigheid.?

Heel bijzonder voor Hielckert is dat hij zijn herinneringen inmiddels heeft kunnen toetsen via zoekmachine Google. ?Als je even zoekt ontdek je kaarten van zowel het oude als het nieuwe Semarang op internet. Wat je vaak ziet is dat mensen later herinneringen zijn gaan inkleuren zonder dat ze dat beseffen. Je krijgt dan een verwrongen beeld van de werkelijkheid. In mijn geval is dat kennelijk niet zo? besluit Hielckert.