Vaderjood: Hommage aan twee vrouwen, gevormd door ?geïdealiseerde afwezige'

ZWOLLE - Een voor altijd verknipte moeder-dochter-relatie, gekneed door het drama van een vader die de oorlog niet overleefde. Een kleinzoon die zich afvraagt wie toch die man is op de foto bij de schoorsteen. Breng deze personages maar eens terug tot proporties die rechtdoen aan wie ze zijn.De Zwolse psychiater Daniël Deegen (pseudoniem) doet het in zijn deels autobiografische roman Mijn moeder is een vaderjood, met de nadrukkelijke toevoeging dat het ?zijn werkelijkheid is'. Gebruikmakend van inzichten hoe onverwerkt leed kan overgaan op volgende generaties diept hij een tamelijk uniek stukje geschiedenis uit. Zijn Joodse opa, van wie pas enkele jaren bekend is dat hij Auschwitz overleefde, maar in een dodenmars in de buurt van Berlijn alsnog werd ingehaald door de dood, is in het boek de grote, onbekende afwezige. Geïdealiseerd door zijn moeder die als kind bij het schoolhek wachtte in de hoop dat papa toch nog terugkeerde. Zij koestert wrok ten opzichte van haar Duitse moeder, de oma van de Zwolse auteur die in het boek als de 8-jarige Denzel wordt opgevoerd. Deegen: ?Als kind voelde ik instinctief de hekel van mijn moeder ten opzichte van mijn oma, om die later te leren begrijpen. Mijn grootmoeder kampte vrijwel zeker met wat nu ?posttraumatische-stress-stoornis' wordt genoemd. Levend met angst en -wat in haar geval kenmerkend zou worden- een enorm wantrouwen. Ze brak voor lange tijd met haar familie die erg op de hand was van de Nazi's. Haar houding jegens mijn moeder was er eentje van overdreven ongerust zijn en daarmee gepaard gaande strengheid. Op vaak theatrale wijze vestigde mijn oma de aandacht op zichzelf, al het andere ridiculiserend tegen de achtergrond van ?onpeilbaar oorlogsleed'. Deegen's moeder, een energieke, onafhankelijke vrouw ?en lieve moeder', trekt als zij eenmaal getrouwd is, toch bij haar moeder in als gevolg van de woningnood die in het naoorlogse Nederland heerste. Ze vertrouwt haar moeder niet en ook tegenover vreemden is ze op zijn minst waakzaam. De buren hadden haar vader verraden en dus kon je wie naast je woonde niet vertrouwen. Bij Nederlandse instellingen voor oorlog-gerelateerde schadeclaims werd ze opnieuw geconfronteerd met antisemitisme. Door de Joodse gemeenschap werd ze lange tijd, met alleen een Joodse vader, juist niet voor vol aangezien, omdat de Joodse identiteit traditioneel wordt geërfd via de moederlijn. ?In Nederland zijn naar schatting zo'n vijftienduizend vaderjoden. Vaderjoden voelen zich vaak met het Jodendom verbonden door het Joodse oorlogsleed en voelen zich aangesproken op hun Joodse identiteit als ze geconfronteerd worden met antisemitisme.? Het werpt de vraag op in hoeverre Deegen zelf is gevormd door zijn familiegeschiedenis. ?Toen ik als psychiater in spe een jaar lang vakmatige therapie volgde, ben ik mij bewust geworden van zaken waar ik mee worstelde. Ik kijk graag de kat uit de boom. In relaties koos ik er lange tijd voor een enkele persoon te vertrouwen en die te controleren uit angst te worden verlaten of verraden.? De positieve keerzijde is een sterke antenne voor ongerijmdheden. Deegen vindt dat zijn moeder en zijn overleden oma, binnen de mogelijkheden die ze hadden, het zo goed gedaan hebben als ze konden. Net zoals zijn moeder en overleden oma. ?Hun bedoelingen naar elkaar toe waren ondanks de extreme omstandigheden goed. Het boek is een hommage aan beiden! Daar waar mijn moeder zichzelf herkent, voelt ze erkenning. Waar dat niet het geval is, beklemtoont ze dat het natuurlijk maar een roman is?, zegt Deegen, lachend om zoveel gezond pragmatisme. Humor doet een hoop, ook in Mijn moeder is een vaderjood. Meer informatie is te vinden op de website www.vaderjood.nl. Foto: Pedro Sluiter