Letterkundige houdt pleidooi voor Moderne Devotie als werelderfgoed

ZWOLLE - Frits van Oostrom heeft donderdag een oproep gedaan om te bekijken hoe het gedachtengoed van de Moderne Devotie op de UNESCO-lijst van ‘immaterieel werelderfgoed’ kan komen. Hij deed dit appèl tijdens het 25-jarig jubileumfeest van de Stichting Thomas a Kempis in het Historisch Centrum Overijssel.De bekende historisch letterkundige nam als hoofdgast de tweejaarlijkse Thomaslezing voor zijn rekening. “Op de Werelderfgoedlijst staan nu onder andere het bloemencorso van Zundert en de ‘Bovenstem’ uit Genemuiden. Begrijp mij niet verkeerd, die items hoeven er van mij echt niet af. Maar ze halen het toch niet bij de Moderne Devotie als enige vernieuwende geestelijke stroming die zijn oorsprong vindt in Nederland (het middeleeuwse Deventer en Zwolle red.)? U heeft in elk geval wel de bescheidenheid van de Moderne Devoten overgenomen, maar misschien te weinig hun organisatorische kwaliteiten”, zei Van Oostrom met een knipoog tegen de aanwezigen. OrganisatieDe organisatorische kwaliteiten van de Moderne Devoten moeten namelijk groot zijn geweest denkt hij. Ware het alleen al vanwege het feit dat de pest in het middeleeuwse Oversticht rondwaarde en er zo een sleutelfiguur uit de beweging kon wegvallen. Ironisch genoeg hadden de Devoten, als exponenten van een lekenbeweging die ageerde tegen misstanden in de kerk, niet erg veel op met een strikte hiërarchie. Een persoonlijke geloofsbeleving zonder noodzakelijk de tussenkomst van een priester paste hen beter. Maar toch ontkwamen ze er niet aan zich te organiseren. ‘Latere roeping het sterkst’Van Oostrom koos er in zijn lezing als zelfbenoemd ‘respectvol ongelovige’ voor om niet veel in te gaan op het spirituele aspect van de Moderne Devotie. Het historisch belang ervan en dan met name op letterkundig gebied is meer zijn domein. In zijn boek ‘Wereld in Woorden’ dat handelt over de ontwikkeling van de Nederlandse literatuur van 1300 tot 1400 besteedt de geboren Utrechter de nodige aandacht aan de Moderne Devotie. Dat het ooit zo ver zou komen, wekt enige verbazing in die zin dat Van Oostrom vroeger maar weinig belangstelling had voor de schrijvende Devoten. “Die jeugdzonde hoop ik hiermee goed te hebben gemaakt. Latere roepingen zijn vaak het sterkst.”HonderdduizendenDe Moderne Devoten hebben hoe dan ook genoeg geschriften nagelaten, ongeveer achtduizend in totaal. Zowel geschreven in het Latijn als in het Nederlands. Een deskundige heeft middels een bepaalde methodiek ooit uitgerekend dat ongeveer een op de honderdvijftig (laat)middeleeuwse geschriften bewaard is gebleven. Van Oostrom denkt dat die vlieger niet opgaat voor de kopiisten uit de IJsselstreek, omdat hun neiging tot bewaren waarschijnlijk bovengemiddeld was. “Maar laten het er eens een op vijfenzeventig zijn geweest. Een rekensom leert dan dat er ooit zo’n zeshonderdduizend teksten van Moderne Devoten zijn geweest.” VrouwenDat was dus nog voor de boekdrukkunst zijn intrede deed. Interessanter nog is wellicht dat van de kopiisten een aanzienlijk deel tot het vrouwelijke geslacht behoorde. Een bevestiging dat vrouwen een belangrijke rol speelden binnen de beweging. Daarbij baseert Van Oostrom zich niet zozeer op het uiterlijk van een handschrift. Want waar vandaag de dag in een handgeschreven brief een vrouwenhandschrift- vaak goed valt te onderscheiden van een ‘mannen’ verstonden de kopiisten van toen de kunst om bij het overschrijven van stukken tekst die tekst dermate te ‘depersonaliseren’ dat het niet meevalt te achterhalen of de schrijver man of vrouw was. In menig geval staat dat er echter gewoon bij. InternetVan Oostrom stond vanzelfsprekend ook stil bij Thomas a Kempis als auteur van het wereldberoemde ‘Over de Navolging van Christus’. Al is ‘samensteller’ volgens de letterkundige misschien wel een beter woord. Op een tamelijk losse manier heeft Thomas fragmenten aan het papier toevertrouwd, die in veel gevallen aan anderen zijn ontleend. Die ‘losse en anonieme’ manier van schrijven, is niet wat je verwacht van een zogenoemd genie meent Van Oostrom. Maar het past volgens hem wel heel erg in deze tijd waarin op internet van alles wordt gedeeld, waarbij datgene wat er staat uiteindelijk veel belangrijker is dan wie het heeft gezegd.” EuropaOm die reden zouden jongeren, aldus Van Oostrom, wel eens veel beter aansluiting kunnen vinden bij de middeleeuwse Zwollenaar dan oudere generaties. Enige barrière is dat Thomas in vrijwel al zijn werken het Latijn gebruikte in plaats van het Nederlands dat het onderwerp is in het boek van Van Oostrom. Behalve een oproep om de Moderne Devotie tot ‘immaterieel erfgoed’ te maken, denkt de historicus dat het tijd is voor meer wetenschappelijk onderzoek. De mogelijke verbanden met de beweging van Johannes Hus in Tsjechië -die wordt gezien als voorloper op de Reformatie- de eventuele invloed van de Moderne Devotie op de Hanze en de rol van vrouwen binnen de beweging zijn onderwerpen die verder uitgespit kunnen worden. Het moet volgens Van Oostrom in deze tijd van Europese samenwerking mogelijk zijn om dergelijk wetenschappelijk onderzoek boven het regionale niveau uit te tillen. De Commissaris van de Koning is volgens Van Oostrom een aangewezen persoon om daarin een rol van betekenis te spelen.