Expositie ‘Jodenvervolging in twaalf portretten’ moet verhaal van holocaust levend houden
· leestijd 3 minuten Algemeen(door Erik-Jan Berends)
BINNENSTAD – In de synagoge aan de Samuel Hirschstraat heeft wethouder René de Heer zondag de tentoonstelling ‘Jodenvervolging in 12 portretten’ geopend. “Met deze twaalf portretten willen we een representatief verhaal vertellen over de jodenvervolging in Zwolle”, vertelt initiatiefnemer Peter van ’t Riet.
Anderhalf jaar geleden begon hij met historici Jaap Hagedoorn en Piet den Otter en vormgever Dammis Baan aan de klus. “We realiseren ons dat we in een nieuwe fase zijn gekomen”, vervolgt Van ’t Riet. “De Tweede Wereldoorlog is inmiddels lang geleden en soms vragen mensen zich af of we er nog wel wat mee moeten. Overlevenden, die de verhalen kunnen vertellen, zijn er bijna niet meer en er komen minder nieuwe publicaties over die donkere periode. Als je niet oppast, verwordt de oorlog en de jodenvervolging tot een verzameling namen en getallen in geschiedenisboeken. De persoonlijke verhalen zijn niet meer bekend.”
Om te voorkomen dat de verhalen in de vergetelheid raken, hebben de samenstellers van de tentoonstelling gekozen voor twaalf portretten, waarbij ieder een eigen aspect van de jodenvervolging vertelt. Van ’t Riet: “We praten hier over de meest systematische, meest doordachte en zeer georganiseerde volkerenmoord uit onze geschiedenis. Nota bene van een volk dat geen vlieg kwaad doet. De expositie is toch weer een les om te voorkomen dat iets dergelijks weer gebeurt. Om dat te bereiken maken we opnieuw de verhalen bekend.”
In Zwolle woonden ongeveer 750 joden, waarvan er in de Tweede Wereldoorlog vijfhonderd zijn vermoord. De rest overleefde op hun onderduikadressen. Van de twaalf portretten op de tentoonstelling zijn negen mensen omgekomen, drie hebben de oorlog overleefd. Eén geportretteerde, Vita van den Bergh, leeft nog en was bij de opening van de tentoonstelling aanwezig.
Van ’t Riet is verrast dat er bij de samenstelling weer zoveel nieuwe informatie boven water is gekomen. “We hebben geluk dat de Stichting Stolpersteine al een aantal jaren bezig is de verhalen van omgekomen joden op te halen. Dat levert al een grote lijst met namen op. Daaruit hebben we de twaalf zorgvuldig geselecteerd, onder meer op grond van geslacht en leeftijd. Feit is wel dat we van de overgrote meerderheid van de Zwolse Joodse gemeenschap niets weten. Daardoor kunnen we de expositie dus ook niet honderd procent representatief noemen. Per persoon hebben we zoveel mogelijk bronnen aangeboord. Via onder meer internet en nabestaanden hebben we echt over de halve wereld materiaal verzameld.”
Er kwamen, volgens de initiatiefnemer, meer details boven water. “Zoals over de eerste grote deportatie uit de aula/gymzaal van het Gymnasium Celeanum aan de Veerallee. De tweede ging via de Wijnbeekschool aan de Goudsteeg. Zo zijn van diverse gebeurtenissen de gang van zaken duidelijker in beeld gekomen. In april 1943 was overigens de laatste grote deportatie.”
Om de tentoonstelling vooral ook voor jongeren aantrekkelijk te maken, hebben de samenstellers erg op taalgebruik gelet. “Met name korte zinnen, zodat de teksten ook voor jongeren erg prettig te lezen zijn. De expositie is mobiel en kan in elke school worden opgesteld. Hoewel die voor iedereen geschikt is, richten we ons ook duidelijk op de jongere generatie. Als ze een goede band hebben met hun grootouders hebben, horen ze misschien nog eens wat uit deze periode. Verder komen ze er anders nauwelijks meer mee in aanraking.”
Geraakt is Van ’t Riet wel weer na het lezen van de heel heftige berichten uit de Tweede Wereldoorlog. “Zoals een krantenbericht, waarin vermeld staat dat joden niet bij hun buren op bezoek mogen en dat ze alleen maar een paar uur per dag naar buiten mogen om boodschappen te doen. Als je in ons boek leest wat discriminatie in die periode was, relativeer je wel over hoe er tegenwoordig over discriminatie wordt gesproken. Je moet waakzaam zijn over misstanden die in de geschiedenis zijn gebeurd, maar ook weer niet te snel denken dat het van het zelfde laken een pak is. Ook daarom is de expositie belangrijk, om niet te snel lichtvaardig conclusies te trekken.”
Wie de expositie wil zien, kan op de zondagen 4 en 25 september vanaf 13.30 uur in de synagoge terecht. Er wordt dan een geringe entreeprijs gevraagd. “Vaste tijden zijn er nog niet”, legt Van ’t Riet uit. “Maar scholen of organisaties die de expositie wil lenen, kunnen er al mee kennismaken. Daarvoor moeten ze even een mail sturen naar info@judaica-zwolle.nl.” Bij de opening is van de tentoonstelling is ook een gepresenteerd. Het is voor 12,50 euro te bestellen via bovenstaand mailadres van Stichting Judaica Zwolle.
