Graven stadstimmerman en kapitein herontdekt tijdens herinrichting Grote Kerk

BINNENSTAD – “We hebben de grafsteen van een stadstimmerman uit de achttiende eeuw herontdekt.” De ogen van Karel Jan Voogd beginnen te glinsteren tijdens het interview dat hij geeft. De directeur van Stichting Academiehuis de Grote Kerk geniet van de vondsten die de verbouwing van stads grootste kerk nu al oplevert. Later die dag stuurt hij een nieuw bericht: Er is een grafsteen van een Zwolse kapitein uit 1588 aan het licht gekomen.

“Die krijgt straks een prominente plek in de kerk”, verzekert Voogd. Het mag duidelijk zijn: De geschiedenis van de Grote- of Sint Michaëlskerk wordt momenteel herschreven. Soms zelfs dagelijks. Of misschien is ‘beter beschreven dan ooit’ een juistere omschrijving. Verhalen die min of meer bekend waren worden bevestigd waar ook nieuwe feiten zich aandienen.

En dan te bedenken dat de genoemde stenen zijn gevonden onder de oude banken nabij de hoofdingang. Het grote stuk in het middenschip moet nog grotendeels worden afgegraven. De houten vloer heeft plaatgemaakt voor wat ‘oneerbiedig gezegd’ toch wel een bouwput is.

‘Er gaat niets verloren’

Volgens eventmanager Johan van der Graaf van Academiehuis Grote Kerk Zwolle hoeft echter niemand zich zorgen te maken dat er iets verloren gaat. “Er ligt vooral veel gruis. Dat wordt vanaf maandag (vandaag, red.) weggezogen in een tempo dat prettig is voor de stadsarcheoloog. Komt die iets tegen dat van grote waarde is, dan kan hij de bouw stilleggen.” Voogd vult aan: “Het materiaal wordt opgevangen in twee containers. De eerste container is een filter waarin bijzondere vondsten worden gescheiden van de rest.”

Voogd geeft toe dat er sprake is van tegengestelde belangen. “Van de ene kant hoop je dat de herinrichting zo snel mogelijk verloopt. Vanuit historisch oogpunt zou dat juist een tegenvaller zijn. Dat betekent namelijk dat er relatief weinig is aangetroffen.” De werkzaamheden zijn echter zo ingepland dat als je vertraging oploopt op de ene plek je elders kunt doorgaan, benadrukt Van der Graaf.

Hij is op zijn beurt erg benieuwd waarom er zoveel gruis ligt in de ondergrond van het middenschip en hoe het daar is terechtgekomen. Het verhaal gaat dat kunstschatten die tijdens de beeldenstorm aan gruzelementen zijn geslagen in het middenschip zijn gedumpt. Dat is geen onlogische aanname. De beeldenstormers zullen niet heel veel moeite hebben gedaan om de boel netjes naar een stortplek te brengen. Een proefboring in november vorig jaar heeft het verhaal nog niet kunnen bevestigen. Anders gezegd is er geen materiaal van voor de Reformatie aangetroffen. De vraag is bovendien of – indien er wel wat wordt gevonden – dit valt te reconstrueren.

Romaanse fundering

Misschien wel reëler acht Van der Graaf de kans dat men stuit op de fundering van de Romaanse kerk, de voorloper van de Grote Kerk. “Dat zou ik echt geweldig vinden. Het is toch prachtig als je contouren van de oude Romaanse kerk zichtbaar kunt maken?”

In aanvulling daarop laat Voogd weten dat er plannen zijn voor levensechte animaties die tonen hoe de kerk er ooit uitzag. Bijvoorbeeld middels een app op de smartphone. De meeste mensen kennen wel het verhaal van de Sint Michaëlstoren, destijds de hoogte toren van het land. Bliksem en later storm velden de toren. Minder bekend bij het grote publiek is dat de kerk ooit vele altaren bezat en meerdere fresco’s. Eeuwen later werd de kerk dan weer verrijkt met het huidige Noorderportaal, het hoogkoor, de preekstoel en de barokke consistorie. Het verschil tussen toen en nu kan volgens Voogd zichtbaar worden gemaakt in een kerk waarin al haar eeuwen tastbaar zijn.

N ieuw hoofdstuk Academiehuis

De verbouwing die de Grote Kerk momenteel ondergaat, moet het monument toekomstbestendig maken als culturele pleisterplaats. Deze transitie begon feitelijk een paar jaar geleden al. Na het vertrek van de toenmalige kerkelijke hoofdgebruiker werd gezocht naar een nieuwe bestemming.

Die werd gevonden in de functie van stadskerk. De Grote Kerk werd als het ware aan de stad gegeven. Met onder meer culturele events, concerten en kunstexposities. Die koers kreeg strategisch zijn beslag met onder meer een programmaraad waarin ook de grote Zwolse hogescholen en Zwolse culturele samenwerkingspartners zijn vertegenwoordigd.

Daarmee was de kerk qua accommodatie (denk aan klimaatbeheersing, sanitair, akoestiek, licht en zitmeubilair) nog niet op het gewenste niveau van eigentijdse culturele ontmoetingsplek. De herinrichting van het gebouw – directeur Karel Jan Voogd prefereert die aanduiding in plaats van ‘verbouwing’ – moet daar verandering in brengen.

Welke aanpassingen worden er gedaan?

De kerk krijgt een nieuwe ondergrondse toiletruimte, bereikbaar via een trapgang tussen de Noorder zijbeuk en de voormalige catechisatieruimte. De entree daar wordt straks gemarkeerd door een grote steen uit het vleeshuis dat ooit tegen de kerk stond. Het middenschip krijgt een betonnen vloer. De banken hier zijn al eerder verwijderd en daarvoor in de plaats komen geheel nieuwe stoelen. Nu er grafstenen zijn herontdekt bestaat het idee om een aantal bijzondere stenen een plaats te geven op de betonnen vloer. Ook is de kerk een nieuwe lichtinstallatie rijker.

Engel, draak en mystiek geluid

Meest in het oog springend voor de gemiddelde Zwollenaar zullen de nieuwe glazen entrees zijn. Tussen de hoofdingang aan de Grote Markt en het portaal aan de zijde van het Grote Kerkplein wordt een zichtlijn gecreëerd. De historische houten deuren worden permanent opengezet, afgeschermd door glazen deuren. Met aan de voorkant aartsengel Michaël in het glas uitgebeeld en aan de achterkant de draak. Tussen dit visuele geweld bevindt zich binnenin de kerk een plek waar zich een intieme verrassing openbaart. Lopend tussen de vier pilaren tegenover het hoogkoor hoor je een mystiek geluid dat je nergens anders zult horen. Op 31 mei wordt de kerk heropend.