Zwolle 40 ? 45: veelzeggende kroniek over alledaags leven in oorlogstijd

· leestijd 2 minuten Partnerbijdrages

ZWOLLE ? De Tweede Wereldoorlog liet diepe sporen na in Rotterdam. Het zware bombardement, maar niet te vergeten ook de grote razzia's die er plaatsvonden. Arnhem wordt voor altijd in verband gebracht met ?Een brug te ver'.

Toch is het boek Zwolle 40 ? 45 (onlangs verschenen in dezelfde serie als de andere genoemde steden) wel zo veelzeggend meent auteur Herman Aarts die samen met Paul Harmens, verantwoordelijk voor het beeldmateriaal, deze kroniek samenstelde.

Aarts: ?In de edities over Rotterdam en Arnhem ligt logischerwijs de focus op ?dat ene moment'. Daar waar je in Zwolle 40 ? 45 juist meer een beeld krijgt van het leven van alledag door de oorlogsjaren heen.? Wat niet wegneemt dat Aarts en Harmens wel degelijk hebben geselecteerd. ?Het is een fotoboek en daar moet je als auteur rekening mee houden. Van sommige heel interessante en aangrijpende situaties is geen enkel materiaal voor handen. Neem bijvoorbeeld het wegvoeren van Joden, daar werden echt geen foto's van gemaakt. Een andere beperking is gelegen in het feit dat sommige afbeeldingen van slechte kwaliteit zijn. Ja, daar hebben Paul en ik wel discussies over gehad?, zegt Aarts.

Een voorbeeld daarvan is de foto op pagina 38. Daarop is een toestroom te zien van mensen die meedoen aan een loterij voor winterhulp ten behoeve van de allerarmsten. Deze plaat bleek uiteindelijk toch goed genoeg voor plaatsing. Volgens Aarts zijn er twee bijzondere zaken die, zeker achteraf gezien, de oorlog in Zwolle nog donkerder kleurden. De eerste is de al eerder gememoreerde deportatie van Joden. ?Van de Joodse mensen die in Zwolle woonden, keerden er vijfhonderd niet terug. Ik was er bij in 1995 toen in de Zwolse synagoge de plaquette met al die namen werd onthuld. Zeer indrukwekkend om opeens al die namen te zien.? Een tweede aspect dat tekenend was voor Zwolle is de zogenoemde arbeitseinsatz, oftewel het te werk stellen van dwangarbeiders. ?Dit heeft geleid tot de ontwrichting van complete gezinnen. Opeens mistte er een gezinslid.?

?Een verstoring van de balans' was er eveneens in de gezinnen die de moed hadden om joodse onderduikers op te nemen. In menig geval vroegen ze er overigens wel geld voor weet Aarts, die wijst op een foto (bladzijde 94) waarop de joodse Esther Veterman is te zien met haar niet-joodse vriend Herman Kok. Aarts: ?Of ze echt een relatie hadden met elkaar weet ik niet, de innigheid op deze foto suggereert het wel. In elk geval heeft Kok aldoor haar ?onderduikkosten' betaald.? Helaas werd Veterman ontdekt, opgepakt en afgevoerd naar vernietigingskamp Sobibor waar ze om het leven kam. Heel bijzonder vindt Aarts de foto met daarop drie joodse mannen die vanuit hun onderduikadres werken aan een illegale krant. Erger had het niet gekund in de ogen van de Duitsers.

In een boek over de Tweede Wereldoorlog in Zwolle mogen foto's over de bevrijding niet ontbreken. Je zou er legio verwachten, maar Aarts en Harmens zijn uitgerekend hier terughoudend geweest. Veel mensen bewaarden hun laatste fotorolletje voor de bevrijding. Er zijn dus meer dan genoeg foto's van en het is zonder twijfel het ?mooiste moment' van de oorlog voor zover je nog van ?mooi' kunt spreken, weet Aarts. De oorlog is alleen zoveel meer. Dat het de samenstellers is gelukt daarvan zo'n compleet beeld te schetsen, heeft mede te maken met de door schenkingen verkregen foto's die Harmens al in zijn bezit had. Dat in combinatie met beeldmateriaal van het Historisch Centrum Overijssel (HCO) waar hij werkzaam is, vormt een indrukwekkend archief, vrij van rechten te gebruiken.

Het boek Zwolle 40 -45 is te koop in de winkel voor een bedrag van 24,95 euro.