In roman ‘Niets ontgaat ons’ van Janke Reitsma gaat het om het verhaal achter het verhaal

ZWOLLE - Wat is het verhaal achter iemands gedrag? Hoe komt iemand tot daden? Janke Reitsma (33) uit Zwolle is er al haar hele leven in geïnteresseerd. Ze houdt zich in haar dagelijks leven als orthopedagoog, met die vraag bezig. Maar ook in haar vrije tijd, als schrijfster. Ze debuteerde dit najaar met de roman ‘Niets ontgaat ons’, over een gezin dat ontwricht wordt door psychische problemen. “Gedrag van mensen heeft altijd ergens mee te maken”, zegt ze.

door Joop de Haan

Het boek gaat over een gezin dat geïsoleerd leeft aan de Waddenkust. “Vader, moeder en zoon Koen, van 15 jaar. De moeder heeft psychische problemen maar is door haar medicijnen stabiel. Als ze zwanger raakt en met haar medicijnen stopt, keren haar psychische klachten terug. Er wordt een dochter met een ernstige chromosoomafwijking geboren die niet lang te leven heeft.”

“De vader heeft het daar moeilijk mee en blijft steeds vaker van huis weg. Koen neemt de zorg van het zusje op zich en besluit om met haar een tocht maken naar een klein eilandje dat hij vanuit het huis ziet liggen. Hij vindt dat zijn zusje die plek één keer moet hebben gezien. Daar begint het boek mee, en dit verhaal loopt door het boek heen. Tussendoor lees je hoe Koen tot de beslissing is gekomen om zo´n levensgevaarlijke tocht te maken.”

Het eerste idee voor het boek ontstond door een nieuwsberichtje. “Het ging over jongen die een misdrijf had gepleegd. Ik vroeg me af: Hoe komt iemand tot de beslissing om iets te doen dat niet verstandig is? Kun je hem alleen verantwoordelijk houden, of zit er nog een heel verhaal achter? Het antwoord is natuurlijk duidelijk: er zit altijd een verhaal achter.”

De roman laat zien hoe een omgeving van invloed is op gebeurtenissen. “Niet alleen de familie en omstanders die ingrijpen of niet ingrijpen. Maar ook letterlijk de omgeving, het afgelegen wonen aan het Wad.”

Reitsma is opgegroeid in Friesland. “Twintig kilometer van het Wad, maar ik kwam daar niet zo vaak. Toen ik in Groningen studeerde ging ik wel vaak een dagje naar Schiermonnikoog. Ik zocht voor het verhaal een mooie setting. Toen ben ik me meer gaan verdiepen in het Waddengebied en is de liefde voor het Wad ook gegroeid.”

Ze is orthopedagoog, een gedragswetenschapper die kinderen en jongeren met psychische problemen of stoornissen behandelt. Ze werkt in de gehandicaptenzorg. “Ik heb veel interesse in gedrag van mensen, en vooral ook in wat er achter dat gedrag zit. In mijn werk heb ik soms ook dat mensen gedrag laten zien dat ze niet kunnen uitleggen. Dan moet je met elkaar bekijken en puzzelen wat er aan de hand is.”

Ze hoopt dat de lezers van haar roman dat ook gaan doen: “Zonder oordeel kijken, niet labelen wat goed en fout is. Dat is ook waar ik voor wil staan: het is niet altijd zwart-wit. Iemand die iets heel slechts doet is niet alleen maar slecht. En iemand die iets goed doet is niet alleen maar goed. Gedrag van mensen heeft altijd ergens mee te maken. Als je dan heel ver doordenkt, kom je op een punt dat iemand niet meer verantwoordelijk is voor wat hij doet. Maar dat is natuurlijk niet zo. Dat spanningsveld vind ik interessant. Ik hoop dat de lezer daarover gaat nadenken.”

‘Niets ontgaat ons’ is Reitsma’s debuut. “Maar vanaf het moment dat ik kan schrijven heb ik al verhaaltjes gemaakt. Ik heb ook een roman die in de la ligt. Mijn doel was om die ook te publiceren. Maar toen het af was wist ik niet of dat boek het al was. Ik wil dat de roman een bepaalde kwaliteit heeft, maar dat ik ook trots ben op wat ik gemaakt heb. Het eerdere boek vond ik mooi, maar ik had niet het idee: hier sta ik nu, dit mag nu de wereld in.”

Het schrijven van Reitsma kreeg een impuls toen ze in 2017 in Zwolle kwam wonen en naar de Schrijversvakschool ging. “Het is één avond in de week, en je moet thuis werken aan opdrachten. Ik wilde er alles uithalen en merkte dat ik er heel veel aan had. Door technieken toe te passen werden mijn teksten ook echt beter.”

Toen ze in het tweede jaar van de Schrijversvakschool aan een project moest gaan werken, kwam het idee voor ‘Niets ontgaat ons’ weer bovendrijven. “Niet met de gedachte: een jaar later heb ik een uitgever. Maar ik begon in dat jaar ook mee te doen aan schrijfwedstrijden en ik won er twee. Daardoor kreeg ik contact met uitgeverij Mozaïek. Toen dacht ik: deze kans ga ik pakken.”

Studenten en docenten van de Schrijversvakschool lazen met Reitsma mee. “Dat was fijn, want het schrijven gaat heel erg heen en weer. De feedback die ik kreeg was kritisch, maar ze zeiden ook dat ze erin geloofden. En dan dacht ik ‘oké, dan geloof ik er ook in’. En dan ga je weer verder.”

Toen het boek voor een derde af was, las ook een redacteur van de uitgeverij mee. “Ik kreeg meteen feedback. Er zijn meerdere redactierondes, wel steeds met een volgende stap. Eerst de verhaallijn en de grote lijnen en later over de details.”

‘Niets ontgaat ons’ kwam uit in oktober. Boekhandelaren reageerden er jubelend op. Op Reitsma’s website staan de citaten: “Ik ben diep geraakt. Dit verhaal heeft alles in zich om een bestseller te worden en prijzen te winnen.” En: “Ik zou bijna zeggen: ‘Ze is de nieuwe Renate Dorrestein’. Niet te geloven dat dit een debuut is.”

Het Nederlands Dagblad was enthousiast, Lidewijde Paris noemde het in Max Nieuwsweekend op NPO Radio 1 een roman van “weergaloze schoonheid” die “ongelooflijk spannend in elkaar zit”.

“Dat is natuurlijk fantastisch. Dat wat je gemaakt hebt een ander raakt, is heel bijzonder. Het is ook een bevestiging, het geeft vertrouwen in mezelf, dit kan ik dus. En het is ook een stimulans om door te gaan en andere boeken te gaan schrijven. Of ik al ben begonnen? In mijn hoofd heb ik al een aantal stukken geschreven. Maar in de beginfase kan het echt nog alle kanten op.”