‘Dat is opgelegd pandoer’
‘Dat is opgelegd pandoer’ betekent dat zal zeker gebeuren of dat is voorspelbaar. In ‘dat is opgelegd pandoer tussen die twee’ heeft de uitdrukking een negatieve betekenis: dat is doorgestoken kaart, dat stond eigenlijk van tevoren al vast.
Volgens de website onzetaal.nl is pandoeren de naam van een kaartspel dat gelijkenissen met klaverjassen vertoont. Degene die ‘pandoer’ zegt, moet alle slagen halen. Vanuit het idee dat alle slagen gehaald moeten worden, ontstond vermoedelijk de uitdrukking ‘dat is opgelegd pandoer’ voor dingen die in het algemeen onvermijdelijk lijken.
Soldaten
De naam voor dit kaartspel is waarschijnlijk ontleend aan de ‘pandúri’, de Hongaarse soldaten die in 17de en 18de eeuw bij de Turkse grens opereerden. Zij stonden bekend als ruwe klanten. Misschien leken de figuren op de kaarten waarmee het spel ooit werd gespeeld op deze pandoeren.
De uitdrukking ‘boven Jan zijn’ is ook ontleend aan het kaartspel. Jan is de naam van de boer in het spel. Als je bij het klaverjassen de helft of meer van het aantal te behalen punten had, was je boven Jan. De betekenis is nu uitgebreid tot voldoende geld hebben.
Trictrac
De uitdrukking zou ook van het Franse trictrac-spel afkomstig kunnen zijn. Daar sprak men van een Jean als men op zes plekken in het spel twee schijven had staan. Als je dat voor elkaar had, kon je niet meer verliezen. Als ‘de kaarten’ geschud zijn, kan het spel beginnen, maar ‘met doorgestoken kaart’ spelen is niet eerlijk. Doorsteken betekent door iets heen mengen. De kaarten waren dan vals geschud.
In Collectie Overijssel wordt nog een tekening van een kaartspeler bewaard. Op de tekening zit een jongeman aan een tafel. Op de tafel zien wij een brandende kaars, een flacon en een lei met speelkaarten. De man heeft in zijn rechterhand een lange stenen pijp en in de linker een komfoor met kolen om de pijp aan te steken. Links achter het gordijn, rechts achter raam met degen en viool staat als onderschrift : De Speler. De tekening is gemaakt door Christian Heinrich Gottlieb Steuerwald en dateert uit de periode 1820-1869.
Girbe Buist
Buistbelevingsprojecten.nl