Jatten
Jatten is stelen. Dit is een Bargoens woord overgenomen uit het Jiddisch en gevormd uit 'jad' ('hand') en 'moos' ('geld').
Het Jiddisch is de Hebreeuws- Duitse mengtaal van de Joden, die zich in de 17de eeuw in de Nederlanden- met name in Amsterdam- vestigden. Op markten, in winkels en café’s spraken deze Joden hun eigen taal. Uiteindelijk kwamen veel woorden zo in het Amsterdams dialect terecht, ook in de taal van de hogere kringen van die stad, en verspreidden zich later over heel Nederland
Een jad is tevens een zilveren bladwijzer, die in de synagoge wordt gebruikt tijdens het voorlezen uit de Thora, het heilige boek van de Joden. De jad heeft de vorm van een stok met daaraan een handje. Deze wordt gebruikt om tijdens het lezen van de Thora de tekst aan te wijzen om te voorkomen dat de tekst vervuild/ beschadigd raakt door direct vingercontact.
Onze taal heeft volgens Enne Koops op de website Historiek meer woorden en uitdrukkingen van het Jiddisch overgenomen. Bekend is het gezegde 'ergens geen (tittel of) jota van snappen'. Je snapt er dan helemaal niets van. De tittel en de jota zijn de twee kleinste tekens uit het Hebreeuwse alfabet. Als je ergens geen jota van snapt begrijp je zelfs de meest eenvoudige lettertjes en tekentjes (de tittel en de jota) niet.
Een andere Jiddische uitdrukking is 'Krijg de rambam' ('krijg de ziekte'). Rambam is een verkorting van de persoonsnaam Rabbi Moshe ben Maimon, meer bekend onder zijn wetenschappelijke naam Maimonides (1135-1204). Hij wordt gezien als de grootste joodse geleerde in de Middeleeuwen Hij was ook arts en werd zo geassocieerd met ziekte.
De uitdrukking 'naar de gallemiezen gaan' is ontleend aan het Jiddische woord gallemieze, wat stuk, kapot en blut betekent.
Tenslotte kennen we allemaal het woord 'ramsj' dat 'ongeregeld goed' of 'rommel betekent'. In de boekenwereld staat ramsj voor nieuwe, niet eerder verkochte boeken, die door de uitgever via boekhandels tegen spotprijzen worden verkocht omdat zij het niet goed doen in de verkoop. Ramsj slaat dus op nieuwe, goedkope boeken en niet op antiquariaten of tweedehands boeken.
Girbe Buist
www.buistbelevingsprojecten.nl