Er gaat een dominee voorbij
Dit wordt gezegd als er een plotselinge stilte in een gezelschap valt.
Deze uitdrukking zou zijn ontstaan in vissersdorpen waar de dominee de dood of vermissing van een familielid kwam aanzeggen.
Als de dominee voorbij kwam, hield iedereen verschrikt zijn mond. Pas als hij je huis gepasseerd was, kwamen de gesprekken weer op gang.
Volgens een andere verklaring dateert deze uitdrukking uit de tijd toen de kerkelijke tucht streng gehandhaafd werd en uitbundigheid en onzedelijkheid door de kerk bestreden werd. Bij gesprekken in gezelschap kon men nog vrijuit babbelen, maar wanneer er een vertegenwoordiger van de kerk voorbij kwam verstomden de gesprekken.
Dominee
Het woord dominee (afgekort ds) is een aanspreektitel voor een predikant, zoals professor dat is bij een hoogleraar. Het woord is een verbastering van het woord domine, dat is afgeleid is van het Latijnse dominus hetgeen heer betekent. Voor de aanduiding van het ambt wordt echter altijd het woord predikant gebruikt
Een Vlaamse variant van het spreekwoord 'er gaat een dominee voorbij' is: 'Er gaat een begijn voorbij'.
Sinds 1800 kent men in het Duits een vergelijkbare zegswijze: 'Ein Engel fliegt durchs Zimmer' en sinds 1900 'Ein leutnant fliegt durchs Zimmer'. Deze uitdrukking zou verband houden met het dwepen van jongedames met luitenants.
Ook het Frans en Engels blijven in de engelensfeer, want daar luiden de spreekwoorden respectievelijk 'Un ange vient de passer' en 'There is an angel passing'.
Portret
In de Collectie van de Vereeniging tot Beoefening van Overijsselsch Regt en Geschiedenis (VORG) zit een mooi portret van een dominee. Vermoedelijk gaat het om Fredericus van Leenhof (1647-1714) . Deze man was een Zwolse dominee en filosoof, die een internationale controverse veroorzaakte met zijn boek 'Hemel op aarde'.
Hij draagt in het portret een donker gewaad met een witte bef en op zijn hoofd een krullende pruik. Hij is ten halve lijve driekwart naar links te zien in een geschilderd ovaal.
Met zijn linker hand maakt hij een gebaar naar voren. Het schilderij, gemaakt door de Zwolse kunstenaar Roelof Koets, zit in een goudkleurige lijst
Girbe Buist
Buistg@ziggo.nl