Van toeten noch blazen weten
Van toeten noch blazen weten betekent dat je ergens niets van af weet. Het wordt vaak gezegd van een jong en onervaren iemand, of in het algemeen om aan te geven dat iemand totaal ondeskundig is.
Toeten betekent in deze zegswijze blazen. Toeten was blazen op een koehoorn of een ossenhoorn. In de Middeleeuwen bestonden twee beroepen, die moesten toeten en blazen. De herder gebruikte een koehoorn om het vee te lokken en de nachtwaker blies op een hoorn om alarm te slaan bij brand of ander gevaar.
Voor beide beroepen had je weinig opleiding nodig. Je moest je ogen open houden en op een hoorn kunnen blazen. Als je nog geen geluid uit een koe- of ossenhoorn kon krijgen, moest je wel heel erg dom zijn.
Oliedom
Je was dan oliedom. Bij de term 'olie' denken wij al gauw aan olie voor in een lamp of in de braadpan en soortgelijke connotaties. Maar vermoedelijk heeft oliedom als scheldwoord niets te maken met de brandstof olie. Taalkundigen zien wat de herkomst betreft een verband met de woorden olie en dom.
Olijk betekende vroeger zoiets als 'slecht in zijn soort'. Je olijk houden betekende bijvoorbeeld je van de domme houden. Vermoedelijk is het woord olie van olijk later samengetrokken met dom en is zo de term oliedom ontstaan: iemand die erg dom is.
De uitdrukking 'iemand een oor aannaaien' gebruiken we om aan te geven dat iemand bedrogen wordt. Er wordt de ongelukkige iets wijs gemaakt, hij of zij wordt opgelicht of bedonderd.
Domoor
Over het algemeen wordt aangenomen dat deze zegswijze afkomstig is uit het onderwijs. Kinderen, die iets dom of vervelends hadden gedaan, kregen bij wijze van straf vroeger namelijk soms ezelsoren uitgereikt, die zij over hun eigen echte oren moesten dragen.
Dit om aan te geven dat zij niet goed bezig waren. De kinderen werden publiekelijk te kijk gezet als 'domoor'. De ezelsoren verwezen naar de uitdrukking 'zo dom als een ezel'.
In de collectie van de Vereeniging tot beoefening van Overijsselsch Regt en Geschiedenis (VORG) bevindt zich een schilderij van een gezicht op Zwolle, waarvan de vervaardiger onbekend is en dat gedateerd wordt op circa 1620-1670. Op dit schilderij zien wij onder meer een man op een paard, die op een hoorn blaast.
Girbe Buist
Buistg@ziggo.nl