Een vrouw zonder man is als een vis zonder fiets
De strekking van dit spreekwoord is duidelijk: vrouwen hebben mannen helemaal niet nodig. Het spreekwoord is in de jaren zeventig bedacht door Amerikaanse feministes. Het is een reactie op spreekwoorden van het type 'een vrouw zonder man is als een schip zonder roer', die uitdrukken dat vrouwen niet zonder mannen kunnen. En dan vooral niet zonder leiding van mannen. Het spreekwoord is uit het Engels dankbaar overgenomen in verschillende talen.
De taalwetenschappers debatteren nog steeds over de vraag waar het woord fiets vandaan komt. De taalpublicist Wim Daniëls geeft maar liefst acht verklaringen voor het woord fiets:
1: Fiets is een klanknabootsing :ftssss. Het is snelheid zonder gedruis. Zo doet de bliksem 'fiets' evenals, de kogel, die langs onze oren suist en de slag met de zweep door de lucht, zonder knal te veroorzaken.
2: Fiets is een klanknabootsing: fiiiiiiieets. Het is een verbastering van het piepende geluid dat fietsen vroeger nog maakten. Van piep-piep-piep naar fiets-fiets-fiets.
3: Fiets komt van het Franse vitesse of vite. Vitesse betekent snelheid. Vite betekent snel. Dit zou verklaren waarom fiets aanvankelijk met een v werd geschreven.
4: Fiets komt uit het Frans, maar dan van vélocipède. Dat woord werd verbasterd onder meer tot vlossepeerd en fieselepee en van fieselepee werd het fiets.
5: De fiets is genoemd naar fietsenhandelaar Viets. Te weten Elie Cornelis Viets uit Wageningen (1847-1921).
6: Fiets komt uit het Brabants/Limburgs/ Vlaams. Het Brabants-Limburgse woord 'fiet-sen' betekent snel lopen. Het West- Vlaamse woord 'fijts' betekent snel, waarbij het mogelijk is dat de oorsprong van beide woorden toch weer bij het Franse vite ligt.
7: Het woord fiets komt van centrifuge.Fiets is een benaming voor ondermelk (de ontvette of ontroomde melk). De room werd aanvankelijk uit de melk gedraaid met een handcentrifuge. Die draaiende beweging zou mensen hebben kunnen denken aan een trapbeweging op een rijwiel, waardoor fiets als ondermelkwoord over is gegaan op het vervoermiddel.
8: Fiets is Duits voor vervangend paard. Dit is de jongste verklaring: fiets is afgeleid van het woord vize in de betekenis (vervangend), wat we in het Nederlands als 'vice' schrijven. Als vervanger van het paard werd de fiets in Duitsland soms 'vize-Pferd' genoemd.
De geleerden zijn het nog steeds oneens met elkaar, want niemand weet met zekerheid welke verklaring de juiste is.
Girbe Buist
www.buistbelevingsprojecten.nl