Gymnasium Celeanum herdenkt deportatie Zwolse Joden
· leestijd 2 minuten AlgemeenVEERALLEE - Het Gymnasium Celeanum heeft dinsdag de deportatie van de Zwolse Joodse gemeenschap tijdens de Tweede Wereldoorlog herdacht. Bijzondere gast bij deze herdenking was Tswi Joseef Herschel. In 1942 in Zwolle geboren, werd hij als baby werd afgestaan door zijn Joodse ouders en zo de oorlog heeft overleefd.
’s Middags liepen leerlingen uit klas 3 een stille tocht naar het voormalige gebouw van het Celeanum aan de Veerallee en legden zij rozen bij het herdenkingsmonument De Rozenboom. Op vrijdag 2 oktober 1942 werden minstens 84 Joodse Zwollenaren vastgehouden in de gymzaal van het toenmalig gymnasium. Dat waren voornamelijk vrouwen en kinderen van de circa zestig Zwolse Joodse mannen die sinds de zomer van dat jaar gedwongen te werk waren gesteld in Nederlandse werkkampen in Overijssel en Friesland. Op zaterdag 3 oktober werd de hele groep onder het mom van gezinshereniging naar het doorgangskamp Westerbork gedeporteerd. Zeven personen wisten uit de gymnastiekzaal of kamp Westerbork te ontsnappen en overleefden in onderduik de oorlog. Alle overige mannen, vrouwen en kinderen werden naar de vernietigingskampen in het Oosten gedeporteerd. Slechts één van hen overleefde. In de gymzaal van het Celeanum aan de Veerallee werden daags na de deportatie ‘gewoon’ weer gymlessen gegeven.
Om de huidige leerlingen deze zwarte bladzijde uit de geschiedenis van Zwolle in het algemeen en die van het Celeanum in het bijzonder niet te laten vergeten, houdt het Celeanum elk jaar een herdenking bij het monument De Rozenboom. In 2015 heeft het Celeanum dit monument geadopteerd. Het monument is gemaakt door de kunstenares Iris le Rütte. Inspiratiebron voor dit beeld was een tekst uit het dagboek van Etty Hillesum, geschreven op de dag dat de Joodse gezinnen in het gymnasium bijeengedreven werden, op 2 oktober 1942: ‘Vruchten en bloemen dragen op elke grond, waar men geplant is, zou dat niet de bedoeling zijn?’
’s Avonds hield Tswi Herschel een lezing over zijn bewogen leven. Herschel werd geboren in Zwolle op 29 december 1942 als zoon van het joodse echtpaar Nico Louis Herschel en Malchen (Ammy) Weijel. In januari 1943 werd het jonge gezin Herschel gedwongen te verhuizen van Zwolle naar het getto van Amsterdam. Om aan de vernietiging te ontkomen, besloten zijn ouders hem toe te vertrouwen aan Nederlandse niet-joodse vrienden. In maart 1943 namen mevrouw Schwencke en haar 17-jarige dochter Christine hem vanuit Amsterdam mee naar hun woonplaats Oosterbeek. Echtgenoot Pieter Schwencke was kort daarvoor door de Duitsers met 250 andere prominente Nederlanders gegijzeld in Haaren, later in Sint-Michielsgestel. Na korte tijd besloot mevrouw Schwencke Tswi naar een veiliger plaats te brengen. Willem de Jongh, hoofd van het verzet in Oosterbeek, nam hem op in zijn gezin. Het gezin de Jongh overleefde met Tswi de zware gevechten in en om Oosterbeek tijdens de operatie Market Garden. Hun huis werd verwoest terwijl zij schuilden in de kelder, daarna werden zij geëvacueerd naar Spakenburg.
In juni 1943 werden de ouders van Tswi vanuit Amsterdam op transport gesteld naar het Nederlandse doorgangskamp Westerbork. In juli 1943 werden zij naar Sobibor gedeporteerd. Daar werden Nico Herschel, 27 jaar oud, en Malchen Herschel-Weijel, 24 jaar oud, onmiddellijk na aankomst vergast. Tswi was toen zes maanden oud. Na een zoektocht van enkele weken vond zijn grootmoeder van vaders kant Tswi in mei-juni 1945 bij de familie de Jongh op hun evacuatieadres in Spakenburg. Zij nam haar kleinzoon zonder enige voorbereiding mee en bracht hem naar Rotterdam. Daar ging hij naar school en studeerde hij werktuigbouwkunde aan de HTS.
Tot op achtjarige leeftijd was Tswi niets bekend over zijn biologische ouders. Door toeval vond hij papieren van zijn vader, ontdekte hij wie hij was, dat zijn ouders omgebracht waren en dat hij een wees was. In 1964 verhuisde Tswi naar Amsterdam, trouwde, kreeg twee dochters en stichtte een firma die in 1982 werd verkocht. In 1986 vestigde hij zich met gezin in Israël.
Sinds 1991 geeft Tswi lezingen en presentaties voor internationale instituten zoals het United States Holocaust Museum in Washington, de International School for Holocaust Studies van Yad Vashem in Jeruzalem, voor universiteiten, middelbare scholen en andere instellingen in Duitsland, Israël, Nederland en de Verenigde Staten.
