OnZichtbaar Zwolle: gedenkteken Monument 1940-1945

Vanaf juni 1945 werd er gewerkt aan de oprichting van een monument ter nagedachtenis aan de gevallenen van de Tweede Wereldoorlog. Er werd voor gekozen om aan het Ter Pelkwijkpark een gedenksteen op te richten. Beeldhouwer Titus Leeser uit Ommen (1903-1996), die zijn atelier in Zwolle aan de Papenstraat vlak achter het Celepoortje had, en architect ir. Alberda uit Wassenaar werden aangezocht als ontwerpers. De natuursteen werd aangebracht door steenhouwer H.A.M. Greve. Op 15 juli 1949 was het werk af. Een jaar later op 4 mei 1950 werd het monument onthuld door Riny Beernink, dochtertje van de gevallen Zwolse verzetsheld. Uit naam van de gemeente en burgerij aanvaardde burgemeester jhr. Mr. G.A. Strick van Linschoten ( 1894-1968) het monument.

Oprichten

Het gedenkteken aan de zuidoostkant van het park is gebouwd tegen de stadsgracht en bestaat uit twee natuursteensoorten. Een zwarte basaltlava is verwerkt in het plateau en een blonde Franse kalksteen (Balsac) is gebruikt voor alle andere onderdelen. De onderbouw stelt een borstwering voor die uit de gracht oprijst met in de natuursteen uitgebeiteld de tekst: ‘gedenkt het leed-maar niet om stil te staan – gedenkt de – schande maar om voort te gaan’. De tekst is van dichter Victor van Vriesland die in Zwolle een onderduikadres had waar Titus Leeser hem had leren kenen. Verder op staat een tekst met verschillende groepen en het aantal mensen dat omkwam. Op het plateau staat een pylon / voetstuk met daarop een bronzen beeld naar ontwerp van Titus Leeser van een man die zich wil oprichten en uitziet naar de gezichtseinder (de toekomst). Op de pylon de tekst: ‘1940 Aan hen die vielen 1945’.

Onzichtbare naam kort zichtbaar

In 2005 werd het oorlogsmonument aangewezen als gemeentelijk monument en was daarmee het eerste object uit de wederopbouwperiode in Zwolle dat een bescherming kreeg. Omdat vooral de Franse kalksteen van de pylon in verval raakte, is het oorlogsmonument in 2014-2015 gerestaureerd. Hierbij werd de natuursteen hersteld en op sommige plaatsen vernieuwd. Het beeld van beeldhouwer Titus Leeser werd toen van de pylon gehaald. Daarbij kwam de naam van de bronsgieterij van het beeld tevoorschijn. Op het voetstuk van het beeld, niet zichtbaar vanaf het maaiveld, staat de naam van brons-gieterij A. Binder uit Haarlem. Deze gieterij werd in 1923 opgericht. Het was voor de Tweede Wereldoorlog het enige bedrijf in Nederland dat beelden in elkaar laste, in plaats van de delen aan elkaar te schroeven waarbij naden overbleven. In 1958 werd door Binder het tot dan toe grootste beeld in brons ooit in Nederland in gegoten. Het beeld voorstellend Ros Beiaard met vier Heemskinderen is 12,5 meter lang en 5 meter hoog en werd geplaatst op de Wereldtentoonstelling te Brussel.

Tekst: afdeling Erfgoed gemeente Zwolle