Herdenking 15 augustus in het licht van de overlevenden

BINNENSTAD – Zeven keer belandde hij in de lijkenkamer, niet meer krachtig genoeg om te werken voor de Japanse bezetter. Even zo vaak werd hij weer opgelapt door een Japanse arts met wie hij bevriend raakte en de liefde voor filosofie deelde. De opa van Ludwich van Westering was wat je noemt een ‘blanke kat met zeven levens’.

Het thema ‘overleven’ dat dit jaar is gekozen voor de herdenking op 15 augustus in park Eekhout is Van Westering dan ook uit het hart gegrepen. In de loop der jaren passeerden al heel wat thema’s de revue. Variërend van troostmeisjes tot buitenkampers. Nu een deel van de directe slachtoffers van de oorlog in het voormalig Nederlands-Indië, de Indonesische revolutie en de latere strijd om voormalig Nederlands Nieuw-Genua nog in leven is, is het tijd voor een eerbetoon. Opgedragen aan de levenskracht van deze mensen. Waarmee de keuze voor het thema is verklaard aldus organisator Jeffrey Satoor de Rootas van de 15-augustus-herdenking. Daarnaast is ‘overleven’ een universeel thema dat veel mensen zal aanspreken.

Het verhaal dat Van Westering als kind hoorde van zijn opa van moeders kant, die voluit Franz Jozef Ludwich Schoo heette, is aangrijpend. Tegelijkertijd benadrukt de Zwollenaar dat dit verhaal niet per se gruwelijker is dan hetgeen anderen in die tijd hebben meegemaakt. Met de inname van Nederlands-Indië door het Japanse keizerrijk in de Tweede wereldoorlog brak een nieuwe periode aan in de toenmalige kolonie van Nederland. Wie gevangen werd gezet in een Jappenkamp ging op zijn best een periode van zware ontberingen tegemoet. Buiten de kampen hadden de Indo-Europeanen (zij met Nederlands en Indisch bloed) dikwijls weinig goeds te verwachten van de autochtone bevolking. De broeiende revolutie luidde een periode in van veel geweld.

Bijzonder aan het verhaal van de opa van Van Westering is dat die als soldaat vrijwillig diende in Nederlands-Indië toen daar de ellende begon. Van Westering omschrijft zijn grootvader als een wat introverte man die tegelijkertijd het avontuur niet schuwde. Hij trouwde met een Indische vrouw, de oma van Van Westering. Wat Schoo vooral stak, was dat de Nederlandse overheid na de oorlog zich niet of nauwelijks leek te bekommeren om haar eigen militairen. Tijden waarin ze geen soldij hadden gehad werden totaal niet gecompenseerd. Naast de financiële schade was de geestelijke impact enorm. Ook op dat vlak werd geen enkele hulp geboden. Van Westering: “Ik denk dat ik nooit een blanke Nederlander heb gezien die zo boos was op zijn eigen regering als mijn opa. Ik herinner mij hoe hij, zittend naast de radio en Javaanse jongens rokend, soms in woede ontstak. Dan was er weer een minister die in een radioprogramma wat zei over Nederlands-Indië. ‘Ze weten helemaal niet waar ze het over hebben’, riep hij dan. ‘Die Japanse arts is nog beter voor mij geweest dan de Nederlandse overheid.’ De radio ging dan uit.”

Verbitterd

Opa was een verbitterde man geworden. Een die zwijgen tot kunst verhief. Daarin was hij zeker niet de enige. De generatie die de oorlog in Azië en de nasleep er van meemaakten, praatten daar vrijwel nooit over. Opvallend genoeg zie je wel het fenomeen dat grootouders tegenover hun kleinkinderen soms opener zijn dan tegenover hun kinderen. Schoo vertelde zijn nieuwsgierige kleinzoon mondjesmaat over zijn ontberingen in de oorlog, het werk aan de Birmaspoorlijn en het leven in een Jappenkamp. “Ik kreeg flarden te horen van hooguit een paar minuten per bezoek”, haalt Van Westering zich voor de geest. “Als kind zie je het vooral als spannende verhalen. Pas later komt het besef van hoe verschrikkelijk het moet zijn geweest.”

Dat opa overleefde was wat je puur geluk kunt noemen. Het lot zou vaker ‘een dubbeltje op zijn kant’ zijn. Van Westerings vader, een zakenman, kwam om door een vliegtuigongeluk. Voor zijn grootouders, die toen al lang waren teruggekeerd naar Nederland, was dat aanleiding om hun dochter te laten emigreren naar het koude Holland. Met in haar kielzog de kinderen. We schrijven dan het jaar 1967. Achteraf gezien was het voor het gezin de laatste kans om naar Nederland te emigreren. Mensen werden gedwongen definitief te kiezen voor het nieuwe Indonesië of Nederland. De achterblijvers en hun nazaten vervielen niet zelden in grote armoede. Van Westering werd geconfronteerd met die realiteit door een nog niet zo lang geleden verschenen documentaire. “De omstandigheden waarin mensen daar leven greep mij aan. Ik had daar ook kunnen zitten, realiseerde ik mij. Je kon geld doneren en dat heb ik meteen gedaan.” De herdenking in Park Eekhout op 15 augustus begint om 19.00 uur.