Comateuze zinnen nekken leesvaardigheid

ZWOLLE - Erna van Koeven en Anneke Smits, autoriteiten op het gebied van leesonderwijs en beiden werkzaam voor Hogeschool Windesheim, weten het zeker; er moet iets veranderen in de manier waarop methodeboeken worden ontwikkeld voor het Nederlandse onderwijs. Er moet iets veranderen in de manier waarop in Nederland leesonderwijs wordt gegeven: geen nadruk meer op tekststructuur, losse woorden en makkelijke teksten. Geen korte teksten en werkbladen centraal, maar fantastische kinderboeken aanbieden.

(door Ingrid Oosten)

De politiek schreeuwt moord en brand, omdat de leesvaardigheid van kinderen achteruit holt, maar er wordt niets aan gedaan. Commerciële uitgevers hebben de vrije hand als het gaat om leesonderwijs en daardoor kunnen er lesmethodes bestaan met korte, verschraalde teksten.
Smits: “Kinderen waarvan de ouders omgevallen boekenkasten zijn ondervinden hier minder hinder van, omdat ze thuis voorgelezen worden en hun ouders hebben een brede woordenschat die de kinderen ook horen. Maar juist de kinderen die uit taalarme gezinnen komen, moeten worden gevoed.”
Van Koeven vult aan: “De teksten die nu aangeboden worden prikkelen de leerlingen niet, maar bestaan uit korte zinnen, waardoor je hersenen in slaap vallen. Schrijvers van lesmethodes zijn bang dat teksten te moeilijk worden en dus schrappen ze ‘moeilijke’ woorden. Terwijl leerlingen nieuwe woorden moeten tegenkomen in levende contexten.”

De taalexperts zijn het helemaal met elkaar eens en hebben de oplossing, die ze dan ook al jaren verkondigen in lezingen, blogs en boeken (Rijke taal; Taaldidactiek voor zowel basisschool als VMBO): “Stop met het vak begrijpend lezen en laat de docent weer voorlezen uit goede kinderboeken die gekoppeld zijn aan wereldoriëntatie én laat kinderen zelf lezen uit een van de fantastische boeken die heden ten dage geschreven worden.”

Het is al vaker in het nieuws geweest: Leerlingen kunnen steeds minder goed begrijpend lezen. Ook omdat het bij tekstbegrip alleen gaat over leesstrategieën, zoals het tussenkopje of de boodschap van een alinea, terwijl je boeken moet voorlezen, dat is de brandstof voor de taalontwikkeling. Van Koeven: “Voorlezen is een kunst, het gaat om intonatie, maar ook om snelheid; het niet afraffelen van de tekst. Als leraar zou je het leesplezier moeten uitstralen en voorleven.”

De term ‘rijke taal’ komt vaak voorbij in het gesprek; wat ze ermee bedoelen? “Natuurlijke, echte taal die om authentieke redenen is geschreven in boekvorm. Smits: “De Donald Duck is bijvoorbeeld heel taalrijk geschreven, maar dan moet je kinderen daar wel in begeleiden, zodat ze niet alleen de plaatjes bekijken. Kinderen en jongeren moeten vooral boeken lezen of nog beter series van boeken lezen, zodat bepaalde woorden vaker terugkomen en ze beklijven.”

Ook zouden de thema’s in het onderwijs moeten worden aangepast. Bijvoorbeeld bij het nu gebruikte thema ‘Beroepen’ komen woorden te staan als ‘politie’ en ‘ziekenhuis’, woorden die kinderen kennen en begrijpen. Van Koeven: “Het zou goed zijn om thema’s te kiezen waarover je moet nadenken. Bijvoorbeeld dat er een vraag komt: wat is het verschil in het leven tijdens de Middeleeuwen en in onze huidige tijd? Zoek daar de juiste boeken bij en het gaat leven. De kinderen worden uitgedaagd, denken na, worden geprikkeld en ontdekken nieuwe woorden in de context. Lezen en voorlezen, dat is de kwestie.”