Nieuwe Stolpersteine: Het tragische verhaal van de broers De Leeuwe
· leestijd 2 minuten Algemeen(door Piet den Otter)
ZWOLLE – Stichting Zwolse Stolpersteine heeft vorige week vrijdag tien Stolpersteine onthuld in de Schildersbuurt en de Diezerstraat. Met deze nieuwe kleine monumenten staat de teller inmiddels op 384. Kleine koperen struikelstenen met ieder een eigen verhaal. Zoals de struikelstenen bij de Diezerstraat 120a en de Van der Helststraat 2, die onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. Het verhaal van de broers Jacob en Joseph de Leeuwe.
De broers stammen uit een familie van kleine handelaars. Hun ouders, Abraham en Antje de Leeuwe-Zeehandelaar verdienen de kost met het verkopen en repareren van paraplus. In 1932 beginnen de broers een grossierderij in textiel en galanterieën, maar twee jaar later wordt de zaak alweer opgeheven.
Joseph de Leeuwe gaat verder als marktkoopman. Hij trouwt in 1938 met de Zwolse Dina Veterman. Ze gaan wonen in de Van der Helststraat 2. Hier staat in september 1939 de wieg van Abraham. Jacob de Leeuwe is handelsreiziger voor de zaak van zijn ouders. Na het overlijden van zijn vader in 1935 zet hij met zijn moeder de nering voort. In 1937 gaat de zaak failliet, maar er volgt een doorstart vanuit de Diezerstraat 120a.
Jacob de Leeuwe trouwt in april 1941 in Leeuwarden met Sophia Marcus. Het paar gaat wonen aan de Diezerstraat 120a. Het huwelijk vindt plaats onder donker gesternte. Joodse marktkooplieden mogen niet meer op de markt verschijnen en Joodse bedrijven wordt onteigend of geliquideerd. Joseph en Jacob de Leeuwe zijn daardoor brodeloos.
In de zomer van 1942 moeten ze naar een werkkamp in Friesland. Daar zitten ze als ratten in de val. In de nacht van 2 op 3 oktober worden ze gedeporteerd naar Westerbork.
Onder het mom van gezinshereniging worden uit het hele land vrouwen en kinderen opgehaald en naar Westerbork gebracht. De vrouw en zoon van Joseph de Leeuwe, Dina en de kleine Abraham, worden in die dagen via het Celeanum aan de Veerallee naar Westerbork gedeporteerd.
Op 16 oktober krijgt het verhaal een wreed vervolg voor Joseph en Dina de Leeuwe-Veterman en de kleine Abraham. Het gezin gaat op transport naar Auschwitz. In het najaar van 1942 stoppen in Cosel, tachtig kilometer ten westen van Auschwitz, negentien deportatietreinen uit Frankrijk, België en Westerbork.
Op een uiterst intimiderende en gewelddadige manier worden 9.600 mannen in de leeftijd van 15 tot 50 jaar van hun familie gescheiden. Onder hen bevindt zich Joseph de Leeuwe en op 7 november ook Jacob de Leeuwe. Na de stop in Cosel rijdt de trein met de overige inzittenden door naar Auschwitz-Birkenau. Hier sterven op 19 oktober Dina de Leeuwe-Veterman en de kleine Abraham in de gaskamer, 30 jaar en 3 jaar oud.
De mannen staat een helletocht door talloze dwangarbeiderskampen in Silezië te wachten. Zij moeten werken aan de aanleg van spoorwegen, autowegen en in de industrie en de goudmijnen. Joseph de Leeuwe komt op 23 oktober met nog 400 Nederlanders terecht in Bobrek.
Als gevolg van het extreem zware grondwerk bij de aanleg van een spoorlijn en de slechte verzorging overlijden veel mannen. Joseph de Leeuwe overlijdt op 13 februari 1943. Hij is begraven op de Joodse begraafplaats van Beuthen, nu het Poolse Bythom.
Van Jacob de Leeuwe is bekend dat hij op 7 november vanuit Cosel in het nabijgelegen doorgangskamp Annaberg terecht komt. Daarna ontbreekt elk spoor. Het Rode Kruis stelt na de oorlog vast dat hij op een onbekende plek en onbekend tijdstip in Midden-Europa is overleden. Uiterlijk op 31 maart 1944.
Sophia de Leeuwe-Marcus, de vrouw van Jacob de Leeuwe, wordt vrijgesteld van transport naar Westerbork. Op 4 oktober wordt haar zoon Abraham geboren. Ze weten door onder te duiken de oorlog te overleven, evenals oma Antje Zeehandelaar, die overlijdt in 1965. Sophia De Leeuwe- Marcus hertrouwt niet en overlijdt in 1993, Abraham de Leeuwe in 2014.
Zes andere Stolpersteine
Vrijdag zijn er ook nog Stolpersteine onthuld aan de Rembrandtlaan 27 en de Van Ostadestraat 6. Aan de Rembrandtlaan gaat het om vijf Stolpersteine voor Simon David van Gelderen, Helena van Gelderen-Heimans, Else Moosberg-Alsberg, Paul Moosberg en Mietje Elisabeth Moosberg-Van Gelderen. Aan de Van Ostadestraat ligt nu een Stolperstein voor Berend Stibbe.
Stichting Zwolse Stolpersteine heeft als doel gesteld om ruim 450 Stolpersteine te plaatsen ter herinnering aan de weggevoerde en omgekomen Joodse Zwollenaren.
